მეტამორფოზა ნაწილი მეორე.

იოანეს გამოცხადების ოცდამეერთე თავში, აღწერილია ხილვა წმინდა ქალაქ იერუსალიმისა, რომელიც ციდან ეშვებოდა. მას ქონდა თორმეტი კარიბჭე და კარიბჭეზე თორმეტი ანგელოზი. ქალაქის გალავანს ქონდა თორმეტი საძირკველი და მათზე იყო თორმეტი მოციქულის სახელი. ქალაქი ოთხკუთხედად  იყო მდებარე და მისი სიგრძე, სიგანე და სიმაღლე თანაბარი იყო. ტაძარი კი არ იყო მასში, რადგანაც მისი ტაძარი ყოვლისმპყრობელი უფალი ღმერთია. ქალაქს არ სჭირდებოდა არც მზე და არც მთვარე, რადგანაც ღვთის დიდებამ გაანათა იგი და კრავია მისი სასანთლე(გამოცხ22.გვ 519)

ზეციური იერუსალიმი, რომელიც იოანემ იხილა,  სიმბოლურად გამოხატავს ახალ ადამიანს, ტრანსფორმირებულს,  სადაც სიმბოლური თორმეტსაფეხურიანი სისტემა, იგივე თორმეტი ინიციაცია, ანუ ყოფიერების ბორბალი დაძლეულია. ცნობიერსა და არაცნობიერს შორის გამოყოფილი უფსკრული გადალახულია, სუბიექტ- ობიექტად გახლეჩილი ადამიანი გამთლიანებულია და ღვთაებრივი ნათლითაა განათებული, ამიტომაც ვერ იხილა იოანემ ტაძარი, რადგანაც თვით ადამიანი გამხდარა ტაძარი ღვთისა, იგი თავად ზეციურ ნათელს, ჭეშმარიტებას გაუნათებია.

ზოროასტრიზმის მიხედვით, როდესაც ბავშვი თორმეტ წელს გადააბიჯებდა, უსრულდებოდა ინიციაცია, ანუ ხდებოდა მოზარდის ზიარება ზოროასტრიზმთან. სიმბოლურად ამის გამოხატულება იყოწელზე,  ძაფისგან შეკერილი  ე.წ. “წმინდა ქამრის” შემორტყმა, რაც აღნიშნავდა ადამიანის რელიგიასთან შერწყმას.

 ზოროასტრიზმის მიხედვით (რომლის ფუძემდებელიც ზარათუშტრაა) სამყაროში გამეფებულია მკვეთრი დუალიზმი, რაც გამოიხატება სინათლისა და სიკეთის სამეფოს გამგებლის, ღვთაება აჰურამაზდასა (`სიბრძნის ბატონი), და ბოროტებისა და წყვდიადის სამეფოს მმართველ, ღვთაება ანჰრა მანიუს  (აჰრიმან) მარადიულ ურთიერთდაპირისპირებაში. ადამიანმა კი თავად უნდა გააკეთოს არჩევანი თუ ვის მხარეს დადგება იგი. აჰურამაზდას ღვთაებები ადამიანებს ეხმარებიან და იცავენ, რათა ისინი არ მოექცნენ დემონების გავლენის ქვეშ, რადგანაც აჰრიმანი, იგივე ანჰრა მანიუ,იკვებება ადამიანში არსებული ნეგატიური ემოციებით. მისი დემონები ვლინდებიან ისეთი ვნებების სახით, როგორიცაა სიძუნწე, შური, რისხვა, სიბილწე, შურისძიება, სიზარმაცე, ცთომილება, ცილისწამება და ა.შ. სუსტი ნებისყოფის ადამიანი, რომელიც ვერ ახერხებს ამ ვნებებთან  გამკლავებას, აჰრიმანს ჯოჯოხეთში მიჰყავს, თუმცა გონება არის ძალა, რითაც შესაძლებელია მათი დამარცხება.

აქ, ბოროტებისა და სიკეთის ღვთაებები თანაბარძალოვან საწყისად გვევლინებიან, თუმცა აჰურამაზდა, ანუ სიკეთის ღვთაება მარადიულია, ხოლო აჰრიმანი, იგივე ბოროტება სასრული, რომელიც ოდესღაც დამარცხდება, მასზე ამბობენ, რომ ის იყო და არის,  მაგრამ არ იქნება. საინტერესოა ამ ღვთაებების წარმოშობის ისტორია, ანუ სანამ მოხდებოდა ერთიანობის გათიშვა სინათლედ და სიბნელედ, როგორც ვუწოდებთ ფსიქოლოგიაში  ცნობიერად და არაცნობიერად.

 

მოგვიანებით, როდესაც ზოროასტრიზმი შეერწყა ზარვანიზმს (ზარვანა_ ნიშნავს დროს. იგი ძველ ირანულ წარმოდგენებში აბსტრაქტული და განუსაზღვრელი დროის ღვთაება იყო), მათი დოქტრინის მიხედვით, როდესაც ჯერ კიდევ არაფერი არსებობდა, იყო მხოლოდ ზარვანი, რომელიც ათასი წლის განმავლობაში მსხვერპლს სწირავდა, რათა შესძენოდა ძე, რომელიც სამყაროს შექმნიდა. ბოლოს როდესაც შეეჭვდა, ანუ ეჭვი შეეპარა, ჩაესახა ტყუპები, აჰურამაზდა მსხვერპლშეწირვის შედეგად, ხოლო აჰრიმანი ეჭვის შედეგად. ზარვანმა აღთქმა დადო, რომ ვინც პირველი წარსდგებოდა მამის წინაშე, ის მიიღებდა მეფობას. აჰურამაზდამ განჭვრიტა მეფის აზრები და ძმას გულუბრყვილოდ გაუმხილა. აჰრიმანმაც არ დააყოვნა და პირველი ეახლა მამას. ზარვანა მიხვდა, რომ იგი ბნელის წილი იყო,  ბოროტების ქმნა ეყვარებოდა და უარყო იგი. როდესაც ბუნებრივი წესით აჰურამაზდა დაიბადა, ნათელი და კეთილსურნელოვანი იყო. მეფე მიხვდა რომ ის იყო ჭეშმარიტი ძე, რომელსაც სამყარო უნდა შეექმნა, თუმცა თავისი აღთქმიდან გამომდინარე, იძულებული გახდა ორივე შვილისთვის მიეცა შემოქმედების ნიჭი, თუმცა იცოდა, რომ მათ შორის მარადიულად იქნებოდა დაპირისპირება, ვიდრე აჰურამაზდა საბოლოოდ არ დაამარცხებდა აჰრიმანს. ამიტომაა ყოველი ქმნილება ორივე ძალის ანარეკლი. თუ აჰურამაზდამ შექმნა ცეცხლი, აჰრიმანმა  კვამლი. მისცა, თუ აჰურამაზდამ შექმნა ცხოველები, აჰრიმანმა მათ სისატიკე უბოძა, აჰურამაზდა სიმართლის შემქმნელია, ხოლო აჰრიმანი სიყალბის და ა.შ

ასეთია ზოროასტრიზმის გადმოცემა ნათელი და ბნელი საწყისის წარმოშობაზე, ხოლო ადამიანი მარადიულად დგას ცენტრში,  და თავად უნდა გააკეთოს არჩევანი, თუ ვის მხარეს წავა იგი და ვის აირჩევს, ვისი საუფლო გახდება მისი გული. მთელი ეს დრამა სიკეთისა და ბოროტების დაპირისპირების, ადამიანის სულში (ფსიქე) მიმდინარე პროცესებია მარადიულ „ახლაში“ და ამ დაპირისპირებულობის გადალახვაც მხოლოდ აწმყოშია შესაძლებელი.

იუნგის მიხედვით, ლამაისტური მანდალა,  ხშირად გამოხატულია ოთხნაწილიანი, კვადრატის ფორმის სტრუქტურით. მისივე განმარტებით, მანდალა შინაგანი სახე ხატია, რომლის თანდათანობით აგება აქტიური იმაგინაციის გზით ხდება მაშინ, როცა ირღვევა სულიერი წონასწორობა, ანდა საჭიროა განიმარტოს კითხვა, რომლის პასუხებიც წმინდა დოქტრინაში არ არის მოცემული.(98) მანდალა ისევე როგორც ჯვარი ცნობიერი და არაცნობიერი ფსიქეს ერთიანობის სიმბოლური გამოხატულებაა, ხასიათდება ფენომენოლოგიით, რომელიც მუდამ მეორდება და ყველგან ერთიანია

იოანეს გამოცხადებაში აღწერილია ადამიანის სულში მიმდინარე სინათლისა და სიბნელის, იგივე სიკეთისა და ბოროტების მარადიული ჭიდილი და დაპირისპირება, რაც საბოლოოდ სიკვდილისა და ჯოჯოხეთის სრული მარცხით მთავრდება და როგორც მოციქული გვამცნობს- “სიკვდილი და ჯოჯოხეთი  ჩაყრილი იყნენ ცეცხლის ტბაში“.  

ეს არის ახალი ადამის სამოთხეში  დაბრუნების მომენტი, ოღონდ უკვე მოპოვებული საკუთარი ძალისხმევისა და ბრძოლის შედეგად, საკუთარ თავზე, ძველ ადამზე გამარჯვების ფასად. ამიტომ იხილა იოანემ სიცოცხლის ხე, რომელიც როგორც ბიბლიიდან ვიცით სამოთხეში ხარობდა. “..მისი ქუჩის შუაგულში, მდინარის გაღმა-გამოღმა სიცოცხლის ხეა, რომელსაც მოაქვს თორმეტი ნაყოფი, ყოველ თვეში იძლევა თავის ნაყოფს, ხოლო ხის ფოთლები ხალხთა განსაკურნავადაა.”(გამ.22.გვ.520)

სიმბოლურად ეს არის მანძილი  ძველი ადამიდან ახალ ადამამდე, ანუ ქრისტემდე, ძე ღვთისამდე, დაბალი ცნობიერებიდან_ სიბნელიდან, უმაღლეს ცნობიერებამდე ანუ სინათლემდე, ყოველი საფეხური აღნიშნავს არასრულფასოვნების შეცნობასა და მისგან გათავისუფლებას, რაც საბოლოოდ მთავრდება ცნობიერის მიერ არაცნობიერის სრული შეცნობითა და გაცნობიერებით, ანუ სიბნელისა და ჯოჯოხეთის სრული გაუჩინარებით. 

მთავარია,  ადამიანმა მიაღწიოს თავის შინაგან მთლიანობას და შემდგომ გახდება მთელი სამყარო და მისი პირადი ცხოვრებაც სხვა შეფერილობის, წერს რ. გორდეზიანი,  ნამდვილი საზრისის მქონე. ამ საქმეში კი ინტელექტი ვერ გვიწევს დიდ სამსახურს. მას შევყავართ “უღრან ტყეში”, მაგრამ არ გვიჩვენებს იქიდან თავის დაღწევის გზას. ლოგიკამ ჩვენ გვაქცია ისეთ “მშიშრებად”, რომ უყოყმანოდ ვემორჩილებით მის ბრძანებას, კანონებს. ჩვენ არ ვცდილობთ გადავლახოთ ლოგიკის ფარგლები, უბრალოდ იმის გამო, რომ ეს შეუძლებელი გვგონია. სინამდვილეში კი ნამდვილი, უმაღლესი საზრისის მქონე ჭეშმარიტებები არიან ლოგიკურ-თეორიული მსჯელობების ფარგლებს გარეთ, თეზისისა და ანტითეზისის, მტკიცებისა და უარყოფის საზღვრების მიღმა(278)

ამ სამყაროში ადამიანი გახდა ნივთი და ამის შედეგად იგი შიშითა და გულგრილობით, თუ არა სიძულვილით უპირისპირდება სიცოცხლეს, წერდა ერიხ ფრომი. საინტერესოა რატომ გახდა ნივთი გონიერი არსება, რომელსაც აზროვნების უნარი და თავისუფალი ნება გააჩნია.

 როგორც დეკარტი ამბობდა მართებული განსჯისა და მცდარისაგან ჭეშმარიტის გარჩევის უნარი, სწორედ ის, რასაც საღი აზრი ანუ გონება ეწოდება, ბუნებით ყველა ადამიანს თანაბრად აქვს მიმადლებული,  მაგრამ ადამიანთა თვალსაზრისთა განსხვავებულობიდან გამომდინარე, არ კმარა გქონდეს კარგი გონება, მთავარია იგი კარგად გამოიყენო.(31)

ჩვენი გონება განპირობებული და დამძიმებულია საუკუნეების განმავლობაში ჩამოყალიბებული იდეებით, თეორიებით, იდეალებით, ტრადიციებით, სტერეოტიპებით, რელიგიური თუპოლიტიკური იდეოლოგიებით. შესაბამისად აქედან აზროვნებს, ფიქრობს, აფასებს, მოქმედებს, აყალიბებს ურთიერთობებს და საბოლოოდ ვიღებთ ისეთ სამყაროს, როგორიც გვაქვს და არასოდეს მოგვწონს. განპირობებული გონება უკვე გულისხმობს თავისუფლების არარსებობას, რაც ექვივალენტურია სუბიექტური ხედვისა და ცნობიერების შეზღუდულობის. მთელი ეს იდეები, იდეალები და ასე შემდეგ, არაცნობიერ სფეროში აგრძელებენ არსებობას და იქიდან მართავენ და აპროგრამებენ ცნობიერებას.შესაბამისად, გონება ხდება ზედაპირულიდა მექანიკური სტრუქტურა, რომელიც არასოდესაა ადექვატური არსებული, ობიექტური რეალობის, ნებისმიერ გამოწვევას და სიახლეს თავისებური “პროგრამით” უდგება და რა გასაკვირია რომ საბოლოოდ ნივთადაც იქცეს.

ჩვენ ხომ არასოდეს ვცხოვრობთ საკუთარი, ცოცხალი გამოცდილებებით, ვცდილობთ რაღაც ყალიბს მოვერგოთ, რაც საზოგადოებაში პატივსა და სახელს მოგვიტანს და ადგილს დაგვიმკვიდრებს,  ვცდილობთ რომელიმე იდეალს მივემსგავსოთ და ისე ვიცხოვროთ, როგორც ეს იდეალები და ავტორიტეტები ცხოვრობდნენ. რაც ვიცი, წერდა მარსელ პრუსტი, მე არ მეკუთვნის, მე მეკუთვნის მხოლოდ ის, რაც ჩემგან ამოიზარდა, და ეს არის ერთადერთი გზა რეალობისკენ, რომელიც ყოველთვის სხვაგვარია..(126) მართლაც, რეალობა მუდამ სხვაგვარია, არც ერთი წუთი არ გავს ერთმანეთს, მუდმივად სიახლისა და ინტერესის შემცველია, მაგრამ ხედავს კი ამას მექანიკური გონება, შესწევს კი მას უნარი დაინახოს ეს მარადიულად განახლებადი და საინტერესო სამყარო.  

ყველაზე ძლიერი იდეა, რაც დღემდე ადამიანის გონებაში არსებულა, არის იდეა ღმერთისა და სამშობლოს შესახებ,  ხშირად ეს ორი რამ, ისე ღრმადაა გადაჯაჭვული, რომ, მათ შორის ზღვარის გავლება რთულია, როგორც მაგალითად, ებრაელისთვის  ებრაელობა მარტო ეთნიკური იდენტობა კი არ არის, არამედ სარწმუნოებაცაა. ქართველისათვის ქართველობა და ქრისტიანობა განუყოფელი ცნებები იყო, ისე როგორც ირანელისათვის ისლამი და ირანელობა. რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ამ ამაღლებული და დიადი იდეების გამო არაერთხელ მომხდარა გაუგონარი ხოცვა-ჟლეტა.

 

 ღმერთისა და ზოგადად რელიგიურობის განცდა ფსიქიკური პროცესია და როდესაც საქმე კონკრეტული ადამიანის რელიგიურ გრძნობებს ეხება, ცხადია, ეს, ისეთი ფაქიზი და დელიკატური თემაა, რომელზეც ზედაპირული მსჯელობა არ შეიძლება. ყველა რელიგია, მიუხედავათ მათი  დოგმატური განსხვავებულობისა, ზნეობრივ სიწმინდეს ქადაგებს და ადამიანს მოუწოდებს უკეთესი გახდეს.

რელიგია მოიცავს  თვითაღზრდის, სიკეთისა და სიდიადისკენ მიმართულ უზარმაზარ ძალას, აღნიშნავდა ვივეკანანდა, რომელსაც შეუძლია როგორც სხვების, ისე საკუთარი სულის სასიკეთოდ შრომა,  მტკიცე ჩვევად უქციოს ადამიანს, და სწორედ ამ თვალსაზრისით უნდა იქნას განხილული. რელიგია თვისუფალი უნდა იყოს სივიწროვის, შეზღუდულობისა და აგრესიულობისგან. ჩვენს ეპოქაში რელიგია უფრო ფართო მიდგომას მოითხოვს, ვიდრე უწინ. (12)

ჩვენთვის საინტერესოა, როგორია თავად ადამიანის დამოკიდებულება რელიგიისადმი, თუ იგი რელიგიის არსს ვერ ჩასწვდა და მხოლოდ წესების, რიტუალებისა და დოგმების აღსრულებით შემოიფარგლა, ხომ არ არის სწორედ ასეთი ზედაპირული დამოკიდებულება, მიზეზი ადამიანთა დაყოფისა და დაპირისპირების, ისევე როგორც ის ანტირელიგიური განწყობები, ხშირად რატომღაც “საღ აზრთან” რომ არის გაიგივებული. რა თქმა უნდა არის და მუდამ იქნება კიდეც, სანამ  ადამიანი არ მიხვდება, რომ რელიგიურობის განცდა,  ფსიქიკური პროცესია და მისი სულის განუყოფელი ნაწილი. რელიგიის მიღება – არ მიღება კი არ არის მთავარი, არამედ იმის გააზრება და გაცნობიერება, თუ რისთვის არსებობს იგი, საერთოდ საიდან მოდის რელიგიური გრძნობები, და რომ მისი მიზანი და დანიშნულებაა ადამიანს საკუთარი თავი აპოვნინოს და თავის ნამდვილ სამშობლოს, ღვთაებრივ წიაღს დაუბრუნოს. 

როდესაც ჰაიდეგერი, ადამიანის ამყვეყნიურ არსებობას ორი სახით წარმოგვიდგენს, როგორც ნამდვილი და არანამდვილი, მოუწოდებს ადამიანს შებრუნდეს საკუთარი თავისკენ, დასძლიოს საკუთარი გაუცხოებული მდგომარეობა და გააცნობიეროს საკუთარი არსებობა. სწორედ ეს არის რელიგიის როლი და ფუნქცია.   კირკეგორი ამას უწოდებს “არჩევანის” გაკეთების მომენტს და მიიჩნევს, რომ ჭეშმარიტი ბედნიერების მოპოვება სწორედ ამ არჩევანზეა დამოკიდებული და თუ ადამიანმა ვერ მოახერხა ამ არჩევანის გაკეთება, ანუ თავისი თავის პოვნა, შესაძლოა მთელი ქვეყანა მოიპოვოს, მაგრამ დაკარგავს საკუთარ თავს.

იუნგის აზრით ღმერთისა და მხსნელის იდეა  კოლექტიური არქეტიპების საკუთრებაა და კოლექტიური არქეტიპების გააქტიურება თუ მოხდა, განსაკუთრებით ისეთ  ქვეყნებში, სადაც მასათა ფსიქოლოგიის სიმპტომად მხსნელის კომპლექსია გაბატონებული, რაც კოლექტიური არაცნობიერის არქეტიპული ხატებაა, და თუ ეპოქაც ისეა თავგზააბნეული და აფორიაქებული, როგორც ჩვენია (იგულისხმება 20 საუკუნე), სავსებით შესაძლებელია მან პოლიტიკურ ფორმებშიც იჩინოს თავი და მთლიანად ნებაზე თუ მიუშვი, შეიძლება გამანადგურებელი გავლენა მოახდინოს(184.1)

“ჯერ კიდევ 1918 წელს ვამბობდი,  წერდა იგი, “ქერა მხეცი” ძილში ბორგავს და გერმანიაში რაღაც მოხდებათქო,  თუმცა ვერც ერთი ფსიქოლოგი ვერ მიხვდა, რას ვგულისხმობდი მაშინ, უბრალოდ წარმოდგენაც არავის ჰქონდა, რომ ჩვენი პიროვნული ფსიქოლოგია მხოლოდ და მხოლოდ თხელი აპკია, მსუბუქი აპკი, კოლექტიური ფსიქოლოგიის ოკეანეზე. მძლავრი ფაქტორი, რომელიც ჩვენს ცხოვრებას გარდაქმნის, ჩვენს სამყაროს სახეს უცვლის და ისტორიას ქმნის- კოლექტიური ფსიქოლოგიაა და ისეთ კანონებს მორჩილებს, რომლებიც ჩვენი ცნობიერების კანონთაგან არსებითად განსხვავდება. არქეტიპები ძლევმოსოლი გადამწყვეტი ძალებია, ისინი ატრიალებენ მოვლენებს თუ ატრიალებენ და არა ჩვენი პიროვნული განსჯა და პრაქტიკული ინტელექტი”(186)

     ეს სიტყვები, დოქტორმა იუნგმა 1935 წელს წარმოსთქვა ლონდონის ტავისტოკის კლინიკაში, სადაც ორასამდე ექიმის წინაშე ხუთი ლექცია წაიკითხა, და განსაკუთრებით სიღრმისეულად არაცნობიერის ფენომენს შეეხო, იგი ცდილობდა აეხსნა, რომ არაცნობიერ სფეროში არსებული არქეტიპები, იგივე ჩვენი შეუცნობელი იდეები და იდეალები წარმოუდგენლად დიდ გავლენას ახდენენ ადამიანის აზროვნებასა და ქმედებებზე და უმთთავრესი სწორედ მათი გაგება და გაცნობიერებაა.

 ბუნებრივია ამ საკითხმა აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია და ალბათ დღესაც არსებობს ხალხი ვინც ანალიტიკოსს ამის გამო “ფსიქოლოგიზმში” სდებს ბრალს, მაგრამ საინტერესო ის არის, რომ არ გასულა სულ ოთხიოდე წელი ამ ლექციებიდან, რომ უსასტიკესი და უსაშინლესი ომი, ყველა ომს შორის, სწორედ იქ დაიწყო, სადაც ასე რაციონალურად მსჯელობდა ხალხი და ამტკიცებდა რომ ომი აღარ იქნებოდა. ფაშიზმის გაუგონარი აგრესია კი ემყარებოდა სწორედ ნაციონალურ და რასსულ თეორიას.

      ნურავის ეგონება, წერდა კ.  გამსახურდია, თითქოს იდეოლოგიური ბალავარი ამ აგრესიული მოძღვრებისა, ჰიტლერსა და მის დამქაშებს დაეფუძვნებინოს, ათეული წლით ადრე პანგერმანიზმს თეორიულად აფუძვნებდნენ ბურჟუაზიული ისტორიკოსები, ანთროპოლოგები, ლინგვისტები, მწერლები და ჟურნალისთები.

მართლაც როგორ უნდა მოახერხოს რამოდენიმე ძალაუფლებისადმი ავადმყოფური ლტოლვით შეპყრობილმა ადამიანმა, რომ ასეთ გაუგონარ ხოცვა-ჟლეთაში ჩაითრიოს მილიონობით ადამიანი, თუ იდეურად ან იდეოლოგიურად არ დაიმორჩილა ისინი და სიხარბესთან ერთად რაღაც დიადი და მაღალი იდეალებით არ გამოკვება. როგორც

კ. გამსახურდია  წერდა, მსოფლიო ისთორიაში თითქმის ყოველი აგრესორი ცდილობდა თავისი მტაცებლური პოლიტიკა “მაღალი იდეალების” საფარველით შეენიღბა. როცა ევროპელი ჯვაროსნები მცირე აზიასა და პალესტინას იპთრობდნენ, მათ ქრისთიანობა მოიმიზეზეს და ქრისტეს საფლავის გათავისუფლება დაისახეს შეფარულ მიზნად. უახლოეს საუკუნეებშიც ევროპის არა ერთსა და ორ დიდ სახელმწიფოს  გაუმართლებია თავისი მტაცებლური, კოლონიური პოლიტიკა “ცივილიზაციის”, “ქრისტიანობის” და “კულტურის” სახელით. (329) 

      ერიხ ფრომი მიიჩნევდა, რომ ხშირად საფრთხის შეგრძნება და მისგან გამომდინარე ძალადობა ემყარება არა რეალურ მონაცემებს, არამედ აზროვნების მანიპულაციებს, პოლიტიკური თუ რელიგიური წინამძღოლები არწმუნებენ თავიანთ მომხრეებს, რომ მათ ემუქრება ვინმე მტერი და აღუძრავენ რეაქტიული მტრობის სუბიექტურ გრძნობას(33) მისი აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ ომები წარმოიშობა პოლიტიკური, სამხედრო და ეკონომიკური წინამძღოლების გადაწყვეტილებებით, მიწების, ბუნებრივი რესურსების მიტაცების ან სავაჭრო პრივილეგიებისათვის, საკუთარი ქვეყნის რეალური თუ მოჩვენებითი უსაფრთხოების დაცვისთვის ან იმისთვის, რომ აიმაღლონ პრესტიჟი და მოიხვეჭონ დიდება, თუმცა იმისათვის რომ მილიონობით ადამიანმა თავისი სიცოცხლე საფრთხეში ჩაიგდოს და გახდეს მკვლელი, აუცილებელია აღუძრათ ისეთი გრძნობები, როგორიცაა სიძულვილი, აღშფოთება, დესტრუქციულობა და შიში(27)

    გარეგნული ომები რომ დავასრულოთ, ჯერ შინაგანად უნდა დავუზავდეთ საკუთარ თავს. ვერც ერთი ლიდერი, პოლიტიკური თუ სულიერი, ვერანაირი არმია მშვიდობას ვერ მოიტანს, თუ ომის მიზეზია ადამიანის ავადმყოფური ამბიცია, პატივმოყვარეობა, სიხარბე, ანგარება, სწრაფვა ძალაუფლებისა და სიმდიდრისაკენ, მაშასადამე ომები ჩვენი შინაგანი მდგომრეობის გამოხატულება ყოფილა, ოღონდ დიდ მაშტაბებში. იგი ცალკეული  ადამიანების თავSში მწიფდება და როგორც კი ნიადაგს პოულობს მაშინვე გარეთ გამოდის.

     ცხადია, ომის მიზეზია სწრაფვა ძალაუფლების, პრესტიჟის, ფულისა და რაიმეს ფლობისთვის, ამბობდა ჯიდუ კრიშნამურტი, ასევე ავადმყოფობა სახელად ნაციონალიზმი, თაყვანისცემა დროშის, ავადმყოფობა სახელად ორგანიზებული რელიგია, თაყვანისცემა დოგმის. ეს ყველაფერი მიზეზია ომის და მისი დასრულება დამოკიდებულია კონკრეტულ ადამიანებზე. თუ ჩვენ რეალურად ვგრძნობთ პასუხისმგებლობას საკუთარ ქმედებებზე, ძალიან სწრაფად შევძლებთ ყოველგვარ დაპირისპირებას წერტილი დავუსვათ. მაგრამ ჩვენ ხომ სინამდვილეში გულგრილი და ინდეფერენტული ადამიანები ვართ, გვაქვს ჩვენი სამუშაო, ანგარიში ბანკში, სულ ერთია ცოტა თუ ბევრი და ვამბობთ   –ღვთის გულისათვის ნუ შემაწუხებთ, თავი დამანებეთ–”.

ჩვენ მშვიდობა  და უსაფრთხოება გვინდა, მაგრამ არ გვსურს თვალი გავუსწოროთ პრობლემას, და ვაღიაროთ, რომ პასუხისმგებელი ომზე მე და შენ ვართ.(21) 

    მშვიდობა არ არის ცარიელი სიტყვები, მშვიდობა ნიშნავს ერთმანეთის სიყვარულსა და გაგებას, სხვისი აზრისა და ცხოვრების პატივისცემას, მშვიდობა ნიშნავს რელიგიის ფარული სიღრმეების გაგებას და ნაციონალიზმის დასასრულს. მშვიდობა ნიშნავს იდეალების,  იდეოლოგიებისა და სტერეოტიპებისადმი თაყვანისცემის შეწყვეტას და საკუთარი, ცოცხალი გრძნობებითა და გამოცდილებებით ცხოვრებას, საკუთარი თავის შეცნობას და ცნობიერად, სრული სერიოზულობით ცხოვრებას აწმყოში, მოცემულ მომენტში და არა წარსულსა და მომავალში.     

      ფსიქოანალიტიკური მასალა გვიჩვენებს, რომ ჯანსაღი, ნაყოფიერი ადამიანი ნაკლებად მოტივირებულია შურისძიების წყურვილით, ვიდრე ნერვოტიკი, აღნიშნავს ფრომი, რომლისთვისაც ძნელია სრულყოფილი, დამოუკიდებელი ცხოვრების წარმართვა და რომელიც ხშირად იმისკენ იხრება, რომ მთელი თავისი არსებობა, შურისძიების გამო საფრთხეში ჩაიგროს, რადგანაც შურისძიების გარეშე არა მხოლოდ თავისი თავის პატივისცემა  და საკუთარი ღირსების გრძნობა, არამედ იდენტობის განცდაც რღვევის საშიშროების ქვეშ იმყოფება და ხშირად იქცევა რასისტული და ნაციონალური გრძნობების მთავარ წყაროდ.

     ცხადია, მარტო არარეალიზებული და არანაყოფიერი ადამიანები, ვისაც ჯერ ვერ გაურკვევია საკუთარი შესაძლებლობები და დანიშნულება ამ სამყაროში, ვერ გახდება ქაოსისა და ნგრევის მიზეზი,  რომ არა ე.წ. ინტელექტუალი ადამიანების გულგრილობა და ინდეფერენტულობა.  ადამიანმა სულ მცირე უსაფრთხოების განცდას მაინც თუ მიაღწია, გარკვეული საზოგადოებრივი მდგომარეობიდან გამომდინარე, საერთოდ აღარ აღელვებს რა ხდება მისი ფანჯრების მიღმა, აღარ იცის სად დაემალოს პრობლემებით სავსე ნაცნობ-მეგობრებს და მოჩვენებითი თავაზიანობითა და საქმიანი იერით თავის პატარა ნაჭუჭში იკეტება.

    ასეთია ადამიანის ბუნება, ოღონდ არ შეწუხდეს, ზედმეტად არ დაიღალოს, კომფორტული სახლი და პრესტიჟული სამსახურიც თუ აქვს, საერთოდ რაში ანაღვლებს მის გვერდით ვინ როგორ ცხოვრობს, ვის როგორ ესაჭირეობა დახმარება და თანადგომა. მერე გვიკვირს რატომ ვართ ასე ცუდად, რატომ ვითანჯებით, რათომ განვიცდით მარადიულ სიცარიელეს და ბავშვობის მერე რათომ ვეღარ ვახერხებთ ნამდვილ, გულწრფელ სიხარულის, როცა უბრალოდ გვიხარია, არაფრის გამო. გვიხარია იმიტომ, რომ, სული სავსეა ზეიმით, მუსიკით, მშვენიერებით, სიყვარულით, გვიხარია იმიტომ რომ ვარსებობთ მარტივად, სადად, ბუნებრივად, ყოველგვარი ნიღბების, ფორმების, ნიმუშების, თეორიებისა და იდეალების გარეშე, რაცა ჯერ კიდევ არ ვიცით რა არის ეთნიკური იდენტობა, რელიგიური დოქტრინა, წარმოდგენაც არ გვაწვს იმ უამრავ ხილულ თუ უხილავ საზღვარზე, ასე რომ ზღუდავს ადამიანის არსებობას, არაფერი ვიცით საზოგადოებრივ ფენებზე, კასტებზე, იერარქიებზე, მდიდრებსა და  ღარიბებზე, არ ვიცით რა არის სიხარბე, შური, ამბიცია, საზოგადოებრივი აზრი, ნორმები, წესები, ტრადიციები და დოგმები, რისი დაცვა, შენარჩუნება და აღსრულება ხშირად უფრო მნიშვნელოვანია ვიდრე ადამიანის სიცოცხლე.

 როგორც  . მამარდაშვილი იტყოდა, მხოლოდ ღმერთის წინაშე შეიძლება ძონძებში წარდგომა, ვინაიდან ის არ არის ფორმალისტი, მიხვდება რასაც გულისხმობ და ყურადღებას არ მიაქცევს იმას, რომ ჩამოძონძილი ხარ. ადამიანის ვინაშე კი მთელი იარაღით უნდა წარსდგე, ანუ აზრის სამოსი კარგად უნდა მოირგო და თანაც, უქუდოდ, ჩაჩის გარეშე უნდა იყო.(154)

   ჩვენ ვეღარც ვამჩნევთ როგორ გადავეჩვიეთ გულწრფელ და მარტივ ურთიერთობებს, მთელი სკოლებია შექმნილი, რათა  გვასწავლონ როგორ  გამოვიმუშაოთ კარგი მანერები, ვიყოთ მოქნილი და დიპლომატიურები, გულწრფელი გრძნობებისა და ემოციების გამოხატვა ცუდ ტონად ითვლება, ყველას ერთნაირი ღიმილი აქვს, ყალბი, მოჩვენებითი, დაყენებული, ხშირად ცოტა ირონიულიც, მაგრამ აუცილებელი ღიმილი, მის მიღმა კი დაცარიელებული სული, ეშმაკობითა და ვერაგობით სავსე ინტელექტი და სიხარბითა და ანგარებით სავსე გრძნობებია. ეს არის სამყარო, სადაც იმის მიხედვით გესალმებიან, თუ როგორ გაცვია და ხშირად რაიმე ნივთი უფრო მეტად ფასობს ვიდრე თავად ადამიანი.

მე არ შემიძლია ვიმოძრაო სწორხაზოვნად, წერდა პოლ ვალერი, ის რაც ბუნებრივია სხვებისთვის, ჩემთვის ხელოვნურია, მე ვერ ვხედავ იმ საგნებს, რომლებსაც თქვენ ხედავთ, არამედ სულ სხვა საგნებს. იქ, სადაც   თქვენ ხედავთ მნიშვნელობის მქონეს, მე ვხედავ მხოლოდ ფორმალურს. იქ სადაც თქვენ ლაღად გრძნობთ თავს, მე სუნთქვა მიჭირს.

    ჩვენ ყველა ვგრძნობთ და გვესმის, რომ ცვლილება აუცილებელია, მაგრამვფიქრობთ, რომ ეს  ცვლილება უნდა მოხდეს სადღაც გარეთ, სხვა ადამიანებში, პოლიტიკოსებში, ან კვლავ მესია გამოჩნდეს და იტვირთოს კაცთა ცოდვები. ზოგს მიაჩნია რომ გამოსავალი უკეთესი საგანმანათლებლო სისტემის შექმნაშია, ვიღაცას გონია რომ ახალი რელიგიაა საჭირო, უფრო თანამედროვე, და მორგებული ჩვენს “მაღალ” ცივილიზაციას, რადგანაც არსებული რელიგიები ჩამორჩენილი ეჩვენება და ასე… ფიქრობენ, მსჯელობენ, კამათობენ, ქადაგებენ, უფრო ჭკვიანები კი, ვინც თვლის, რომ, თავად იპოვა სწორი გზა, ჭკუას გვარიგებს და სერიოზული სახით   ახალ იდეოლოგიას გვთავაზობს.    ჩვენც ვზივართ და ველოდებით, როდის გამოჩნდება აღთქმული ქვეყანა.. .

     და ისევ პოლ ვალერის გენიალური მიგნება: მე მეგონა, რომ ეს ჩემი სამყარო იყო, მაგრამ მის მიღმა რაღაცას მოვკარი თვალი და ის გალიად იქცა.(104)

არსებობს სივრცე, აზრობრივი სივრცე, თავისი უხილავი საზღვრებით, სადაც მუდამ ერთი და იგივე მეორდება, ესაა ცნობიერების ვიწრო არეალი, შეზღუდული და განპირობებული, სადაც ახალი არაფერი ხდება, ყველაფერი წარსულიდან მოდის, და აწმყოს საშუალებით მომავალს აპროექტებს. ნებისმიერი ცვლილება ამ სივრცეში მხოლოდ  ადგილების გადანაცვლებაა, სიღრე და შინაარსი კი უცვლელი რჩება. ჩემი შეცდომები, მსჯელობს დეკარტი, დამოკიდებულია ორი თანამდევი მიზეზის ურთიერთმოქმედებაზე, კერძოდ, ჩემში არსებულ შემეცნების უნარზე და არჩევანზე, ანუ თავისუფალი გადაწყვეტილების უნარზე ე.ი. გონებასა და თავისუფალ ნებაზე. ნების ასპარეზი ბევრად ვრცელია, ვიდრე გონების, ნება საზღვრებში ვერ ეტევა და იმ საგნებზეც ვრცელდება, რომელთაც გონება ვერ წვდება(200)

     როგორც ავღნიშნეთ, არსებობს აზროვნების სივრცე, სადაც გონების განპირობებულობიდან გამომდინარე უხილავი საზღვრებია დადგენილი და ყოველი ინდივიდი სამყაროს აღიქვამს და იღებს  მისი სუბიექტური ხედვიდან გამომდინარე, ბედნიერება – უბედურების განცდაც სწორედ ამ ხედვაზეა დამოკიდებული, რადგანაც, სამყარო, თავისთავად არც კეთილია და არც ბოროტი, არც კარგი და არც ცუდი, ის ისეთია როგორიც არის და არანაირი განზრახვა ადამიანის მიმართ არ გააჩნია. ნებისმიერი მოვლენა, რაც ჩვენს ირგვლივ ხდება, ცნობიერებაში მოხვედრის შემდეგ იღებს გარკვეულ სახელსა და შეფასებას. თუ ვაღიარებთ რომ ცნობიერება განპირობებული და შეზღუდულია, მაშინ ყველაფრის სათავე გაცილებით სიღრმეებში უნდა ვეძებოთ, იქ სადაც მთელი ეს კომპლექსები, სტერეოტიპები, იდეალები და თეორიებია და ნებისმიერ მოვლენას თავისებურ მარკირებას უკეთებს, თავისი სუბიექთური ღირებულებებიდან გამომდინარე.      

       ბუნებრივია, საუბარია ადამიანის ფსიქოლოგიურ განცდებზე, მაგალითად, დილითგავიღვიძე და დავგეგმე დღე, სად უნდა წავიდე, ვის უნდა შევხვდე და რა გავაკეთო, უდავოა რომ, ეს თავისებურ მოლოდინს და განვწობას ქმნის გონებაში და თუ რაიმე, ობიექტური თუ სუბიექტური მიზეზთა გამო, ეს დღე ისე ვერ წარიმართა, როგორი მოლოდინიც მქონდა, მეუფლება ნეგატიური განვყობა და ვამბობ რომ არ გამიმართლა, უიღბლო დღე მქონდა. თუმცა დღე იყო აბსოლუტურად ჩვეულებრივი, მაგრამ ჩემმა წინასწარ შექმნილმა განვყობამ და მისგან გამოსულმა  ფიქრებმა, გამიფუჭა ხასიათი და არა თავად დღემ.

    მაშასადამე, პრობლემას მთლიანობაში თუ შევხედავთ და არა ფრაგმენტულად, როგორც გვახასიათებს, და ერთიანობაში გავიაზრებთ, შესაძლოა, საერთოდ აღარ დაგვემართოს იმედგაცრუება და ნელ-ნელა გავთავისუფლდეთ ყოველდღიური, სრულიად უაზრო სიმძიმისგან. მთავარია რეფლექსია გვქონდეს    და გავაცნობიეროთ  ყოველი  მოვლენა რაც ჩვენს ცხოვრებაში ხდება  და ნეგატიურ თუ პოზიტიურ განცდებს იწვევს.  ნებისმიერ დღეს, თუ ,  ყოველგვარი წინასწარი განწყობების გარეშე დავგეგმავ და არანაირი ემოციური მიბმა მასზე არ მექნება, მივიღებ ყველაფერს, უკვე, როგორც რეალობას  და  თავი  უბედურად აღარ მომეჩვენება. მოვლენა მოვლენაა, ის ხან ასეთია, ხან ისეთი, ყველაფერს თავისი კანონზომიერება აქვს ამ სამყაროში. მთავარია მე როგორ მივიღებ მას, რას დავარქმევ, კარგს თუ ცუდს, და თუ საერთოდაც არაფერს დავარქმევ და ჩვეულებრივ მივიღებ, ისეთს როგორიც ის არის, მაშინ ხომ, ყოველგვარი განცდები გაქრება და გარესამყარო მეტად ვეღარ მაიძულებს ვიყო ბედნიერი ან უბედური, უიღბლო ან იღბლიანი.

    ყოველი მორწმუნე ქრისტიანი დილას “მამო ჩვენოს” ლოცვით იწყებს, მაგრამ ნაკლებად თუ უფიქრდება ერთ ფრაზას, “იყოს ნება შენი”. თუ აღიარებ ღმერთის უზენაესობას  და ეუბნები -იყოს ნება შენი-, მაშინ ნუ განიცდი თუ რაიმე ისე ვერ ხდება როგორც გსურს, პირიქით, იშრომე, იმოქმედე შენი შესაძლებლობების ფარგლებში და რასაც ყოველი წუთი მოგიტანს ის მიიღე ღვთის ნებად, სწორედაც ესაა ობიექტური რეალობის მიღება, რომელიც არც ცუდია და არც კარგი, ის უბრალოდ რეალობაა.       უფრო ღრმად წავიდეთ ჩვენი სულის სიღმეებში და შევხედოთ როგორია ჩვენი დამოკიდებულება ისეთი უცნობი ფენომენისადმი, რასაც ვეძახით ღმერთს,გნებავთ ჭეშმარიტებას. ყველა ვთანხმდებით, რომ ღმერთი ერთია და მიუხედავად ჩვენი განსხვავებული რელიგიური მსოფლმხედველობისა, ყველა ერთ  ღმერთზე ვლოცულობთ, ერთ ღმერთს ვევედრებით მშვიდობასა და წყალობას. თუმცა თუ გავიხსენებთ ღმერთის სახელით ჩადენილ გაუგონარ ძალადობასა და სისატიკეს, საქმე არც ისე მარტივადაა.

     ქრისტიანისთვის ღმერთი წმ. სამებაა, სამსახოვანი ერთარსება. მისი დამოკიდებულება უზენაესი არსებისადმი მთლიანად განპირობებულია ამ  ცონით, მან იცის, რომ დოგმატიკა, ეს ჭეშმარიტებაა  და მასში ეჭვის შეტანა არ შეიძლება, რადგანაც ის დიდი ავტორიტეტების მიერ იწერებოდა სულიწმიდის კარნახით. თავად ქრისტიანული რელიგია იყოფა რამოდენიმე მიმართულებით, თუ თავიდან ერთი ეკლესია და ერთი სწავლება იყო, საუკუნეების მანძილზე დაიყო რამოდენიმე მიმდინარეობად და ყველას სწამს რომ სწორედ მისი გზაა შეშმარიტი და შესაბამისად ღვთაებრივი მადლიც მასთანაა.

     მუსულმანი წმინდა სამებას საერთოდ არ სცნობს და ეთაყვანება ალაჰს, წმინდა წიგნად ყურანი მიაჩნია და თვლის რომ ღმერთამდე მისასვლელი გზა მხოლოდ ისაა, რომელსაც ალაჰი უჩვენებს. მას ასევე მთელი არსებით სჯერა,  რომ ერთადერთი ჭეშმარიტი რელიგია ისლამია და სხვა დანარჩენი რელიგიები ცთომილებაში არიან

     აღმოსავლეთი, იქნება ეს ინდუიზმი, ბუდიზმი, ძენ ბუდიზმი თუ სხვა, პიროვნულ ღმერთს საერთოდ არ აღიარებს. იქ  ღმერთი ტრანსცენდენტური მოვლენაა და თუ ქრისტიანი და მუსულმანი, მიუხედავათ, მათი რელიგიური მსოფლმხედველობის  ფუნდამენტური განსხვავებულობისა,  ლოცვითა და მარხვით ცდილობენ ღვთის შეწევნის მოპოვებას და მათი ცხონება-არცხონება მთლიანად  პიროვნული ღმერთის მოწყალებაზეა დამოკიდებული, აღმოსავლეთს თვითდახსნის სწამს და მიაჩნია, რომ მრავალი დაბადება-გარდაცვალების,  ანუ კარმული მიზეზ-შედეგობრივი ჯაჭვისგან გათავისუფლებით, მიაღწვს უმაღლეს მიზანს, სატორს, ნირვანას, იგივე განღმრთობასა და გასხივოსნებას.

     მაშასადამე, ყოველი რელიგია, თუნდაც ყველაზე სრულყოფილი, გონებას გარკვეულ საზღვრებს უწესებს, ჩარჩოებში აქცევს და თავისებურად “აპროგრამებს”.ადამიანი, სამყაროს შემოქმედს, ანუ მას, ვინც მიუწვდომელი, უსასრულო და უხილავია, ჩვენი შეზღუდული  ცნობიერების მიღმაა, ცდილობს მიუახლოვდეს და შეიცნოს თავისი  განპირობებული  გონებით. აღმსარებლობის საკითხი მარტო ღმერთის ძიებას რომ გულისხმობდეს, ცხადია ვერანაირ ძალადობასა და ქაოსს  ვერ მოიტანდა და ადამიანის სულის სიღრმეებში უდიდეს პოზიტიურ ძვრებსაც გამოიწვევდა, მაგრამ რა ხდება რეალურად, ადამიანურ ურთიერთობებში და რა ხდებოდა ზოგადა საუკუნეების მანძილზე.

ღმერთის როგორც პიროვნების, ღმერთის როგორც უპიროვნო არსების, როგორც უსასრულობის, მორალური კანონისა თუ იდეალური ადამიანის იდეა, თანაბრად შედის რელიგიის ცნებებში, ამბობდა ვივეკანანდა. რელიგიისადმი ფართო მიდგომისას, სიკეთის ქმნის მისეული უნარი, ერთიათასად იზრდება. ესოდენ უზარმაზარი ძალის მფლობელ რელიგიებს ხშირად უფრო მეტი უბედურება მოჰქონდათ  ქვეყნებისათვის, ვიდრე სიკეთე, რისი ერთადერთი მიზეზიც იყო ვიწრო და შეზღუდული წარმოდგენა მათზე(12)  

     ჩვენ ვიცით უამრავი ომი და სისატიკე, ღმერთის სახელით ჩადენილი.  ადამიანის ეგოცენტრული გონება  თვით უზენაესის სახელის გამოყენებასაც თავისი პირადი, სრულიად ამაო და ამაზრზენი მიზნებისთვის ცდილობს. ღმერთის სახელით ადამიანები ჩაგრავენ, ღმერთის სახელით ადამიანები კლავენ, ღმერთის სახელით ადამიანები აგროვებენ სიმდიდრეს, ჩადიან უსამართლობას და ვის ხარჯზე ხდება ეს ყველაფერი _ სუსტი და საქუტარ თავში გაუცნობიერებელი ადამიანების ხარჯზე, ვისაც ჯერ კიდევ სჯერა, რომ ღმერთი სადღაც ზეცაშია და არა მისი სულის სიღრმეებში, და რომ, მასთან მისასვლელი გზა რიტუალების აღსრულებასა და სასულიერო პირების განწყობაზეა დამოკიდებული. როგორც ვივეკანანდა ამბობდა, ვიდრე რელიგია მცირერიცხოვან რჩეულთა, მღვდელმსახურთა კორპუსის პრეროგატივა იყო, მისი ადგილსამყოფელი ტაძრები, ეკლესიები, წიგნები, დოგმები, ცერემონიალები, ფორმები და რიტუალები გახლდათ. ხოლო როცა ჩვენ უნივერსალურ, ჭეშმარიტ, სულიერ კონცეფციამდე მივალთ, რელიგია სიცოცხლითა და რეალობით აივსება, და სწორედ ესაა მისი მანდვილი ბუნება. ის იცოცხლებს ყველა ჩვენს მოძრაობაში, შეაღწევს ჩვენი საზოგადოების ყველა სფეროში და უფრო დიდი სიკეთის წყაროდ იქცევა, ვიდრე აქამდე იყო.(13)

    სამყრო, რომელიც ერთ ღმერთს, ერთ მთლიანობად შეუქმნია, ადამიანმა თავის გონებაში  დაყო და დაანაწევრა, სწორედ იმ უამრავი იდენტიფიკაციის წყალობით, ასე რომ ველოლიავებით და ვეთაყვანებით. 

    იგივეა ჩვენი ნაციონალური გრძნობებიც, რაც მეტია ეთნიკური იდენტობის განცდა, მით  დიდია დემარკაციის ხაზი და შესაბამისად მეტად შეზღუდულია ცნობიერებაც. აქ სისხლის ყივილი და გენეტიკური „ქართველობა“ ან „ფრანგობა“ არაფერ შუაშია.   ყოველი ადამიანი  თავისებურად უნიკალური და განუმეორებელია.  სისხლის მომენტი ნაციონალობაში სავსებით ეფემერული და უმნიშვნელოა, წერდა კ. გამსახურდია,  აქ უმთავრესია ის პირობები ენობრივი, ტერიტორიული და ეკონომიკური ხასიათის, რომელიც ადუღაბებს ნაციონალობას. ბოლოს და ბოლოს თვით სუბიექტის ნებაყოფლობაზეა დამოკიდებული, თუ რომელ ნაციას, რომელ ნაციონალურ კულტურას მიაკუთვნებს თავს.(333) 

   ადამიანის ბედნიერება, გნებვთ ხსნა და გადარჩენა, სრულიად დამოკიდებულია მისი აზროვნების სიღრმეზე და მისი ცნობიერების საზღვრების მაშტაბებზე. იგი უნდა მიხვდეს, რომ ის   მარტო არც  სუბიექტია და არც  ობიექტი, არამედ ამ ორის მთლიანობაა და მათი გადალახვით შეძლებს ერთ მთლიანობად ქცევას.

   როგორც ავღნიშნეთ, ნებისმიერ ჩვენს ქმედებას გარკვეული განწყობა უდევს საფუძვლად და როგორც დ.უზნაძე აღნიშნავდა, განწყობას არც მარტო მოთხოვნილების მდგომარეობას ქმნის თავისთავად და არც მარტო ობიექტური სიტუაცია, იმისათვის,  რომ, განწყობა გაჩნდეს, მოთხოვნილება თავისი დაკმაყოფილების პორობების შემცველ ობიექტურ სიტუაციას უნდა შეხვდეს. ლევინი ერთ   მნიშვნელოვან ფაქტს აღნიშნავდა, წერს უზნაძე, როდესაც ადამიანს რაიმე მოთხოვნილება უჩნდება, ამ მოთხოვნილების შესატყვისი საგანი  მის მიმართ განსაკუთრებული ძალით აღიჭურვება, ის მას განსაზღვრული მიმართულებით მოქმედებას აიძულებს, გარკვეული ქცევისკენ იწვევს.(96) 

    მაშასადამე ნებისმიერი საგნის მიზიდულობა, ხშირად განუსაზღვრელი ძალითაც, სინამდვილეში ჩვენი სურვილების მიერაა გამოწვეული. როდესაც რაიმე სურვილი ჩნდება, ის მაშინვე გვიბიძგებს ისეთი ქმედებისკენ, რაც მისი დაკმაყოფილებისთვისაა საჭირო. ცხადია, ადამიანი ყველა სხვა ცოცხალი არსებისგან განსხვავდება აზროვნების უნარით, რაც აიძულებს მას, სანამ რამეს მოიმოქმედებს, ჯერ კარგად გაიაზროს მისი შედეგები და შემდგომ იმოქმედოს. აქედან გამომდინარე, ჩვენ ხშირად გვიწევს საკუთარი სურვილებისა და მოთხოვნილებების შეკავება და ცნობიერიდან განდევნაც კი.ამით გარკვეულ გარეგნულ ჰარმონიას ვინარჩუნებთ, რადგანაც ხშირად ჩვენი სურვილები, ვაცნობიერებთ ამას თუ არა, , სწორედ სხვა ადამიანების წინააღმდეგაა მიმართული, მაგრამ რა  ხდება შინაგანად, ჩვენს ფსიქიკაში, ცხადია სურვილი სურვილად რჩება და ხშირად მისი არდაკმაყოფილება აგრესიასა და ნერვულ აშლილობას იწვევს . მაშასადამე, პრინციპულად  მნიშვნელოვანი   სურვილის უკუგდება  კი არაა, არამედ იმის გაააზრებას, თუ საერთოდ საიდან მოდის ის, სად არის მისი სათავე.

   ადამიანი ისტორიული არსებაა და მისი  მოთხოვნილებებიც სოციალურ ურთიერთობათა განვითარების ნიადაგზე იმყოფება და არა მარტო ძველი მოთხოვნილებები იცვლება, არამედ განუწყვეტლივ ჩნდება ახალიც, წერდა ვ კაკაბაძე  

    ა. მასლოუ საუბრობს მოთხოვნილებათა ე.წ. “ხუთ  „ ანსამბლეაზე” (მასლოუს პირამიდა), ესაა:

1.ფიზიოლოგიური მოთხოვნილება (საკვები, წყალი, სექსი, ძილი და ა.შ.) 

2.უსაფრთხოება (სტაბილურობა, დაცვა, შიშისგან თავისუფლება და სხვა)

3. სიყვარული და კომუნიკაცია (სიმპათია, განწყობილება, მიკუთვნება, კონტაქტი, ინტიმურობა და სხვა)

4. ყურადღება (საკუთარი პიროვნების მაღალი შეფასება, თავის მხრივ და სხვების მხრივ, სიძლიერე, წარმატება, დაძლევა, პრესტიჟი, რეპუტაცია, სტატუსი, დიდება, აღიარება და სხვა)

5. თვითგანხორციელება (საკუთარი შესაძლებლობების აქტუალიზაციისა და განვითარების ტენდენცია, მოთხოვნა იმად გახდომისა, რისი უნარიც გაქვს)

    ჩვენი ინტერესის სფეროა არა ფიზიოლოგიური, არამედ ისეთი მოთხოვნილებები, რომელიც ადამიანის ფსიქოლოგიას უკავშირდება, ეგოდან  მოდის და მუდმივად კონცენტრირებულია თავის ფატარა, ეგოისტურ სამყაროზე, და წყაროა ჩვენი შინაგანი ფსიქოლოგიური გახლეჩვისა და მუდმივი ქაოსის.

სიღრმისეულად დავაკვირდეთ და გავიგოთ, საიდან მოდის მთელი ეს სურვილები, ოცნებები და მისწრაფებები.

    ცხადია ისინი ჩნდებიან ჩვენს ცნობიერებაში, ფიქრისა და აზრის სახით, მაგალითად,  როდესაც  მინდა საკვები ან წყალი,  ამას დიდი ფიქრი არ სჭირდება, ეს არის მოთხოვნილება ფიზიოლოგიურ დონეზე,  რომელიც ყველა ცოცხალ არსებას აქვს, მაგრამ ის, რომ, მინდა ვიყო მინისტრი ან კინოვარსკვლავი, მქონდეს ბევრი ფული ან საზოგადოებრივი მდგომარეობა, ამას აზრის სახით მაწვდის გონება, ანუ ცნობიერი გონი.  ახლა ვნახოთ რას წარმოადგენს თავად ცნობიერება.

       იუნგი წერდა: ცნობიერება ერთგვარად შეზღუდულია. ყოველ მოცემულ მომენტში, ის მხოლოდ მცირეოდენ თანადროულ შინაარსებს იტევს. ყველაფერი დანარჩენი ამ მომენტში არაცნობიერია. ამიტომ ცნობიერი სამყაროს უწყვეტი ერთიანობის წარმოდგენა, საყოველთაო ურთიერთკავშირის აღთქმა-გაგება, მხოლოდ ასეთ ცნობიერ “ნაწყვეტ-ნაწყვეტ” ასახვათა თანამიმდევრობის საფუძველზე გვეძლევა.  ჩვენ არ შეგვიძლია მთლიანობის ხილვა, ამისათვის ჩვენი ცნობიერება მეტისმეტად შეზღუდულია. ჩვენ საჭიროებისამებრ ვხედავთ მხოლოდ იმას, რასაც პროტექტორი მოცემულ მომენტში ანათებს. სამყაროს თითქოს ვიწრო ჭუჭრუტანიდან ვაკვირდებით, საიდანაც მისი მხოლოდ პატარა მონაკვეთი ჩანს. დანარჩენი ყველაფერი წყვდიადშია შთანთქმული და ჩვენი აღქმისთვის მიუწვდომელია. არაცნობიერის სამფლობელო თვალუწვდენელია და უწყვეტი, მაშინ როცა ცნობიერების სამეფო მარად ცვალებად, წამიერ წვდომათა შემოფარგლულ ველს წააგავს.

   მაშასადამე, ცნობიერება ერთგვარი შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე სტრუქტურაა და როგორც  იუნგი განმარტავს, ენდოფსიქიკური და ექტოფსიქიკური ფუნქციებით ამყარებს კავშირს, როგორც გარესამყაროსთან, ისე ცნობიერების მიღმა არსებულ არაცნობიერ სფეროსთან, სადაც არსებობს ჩვენი პიროვნების ისეთი ნაწილები, რომელნიც ჯერ ისევ ქმნადობის პროცესში იმყოფებიან. “ჩვენ დაუმთავრებელნი ვართ, წერდა იუნგი, ვიზრდებით და ვიცვლებით, და მაინც, პიროვნება, რომელიც მომავალ წელს ვიქნებით, დღესვე არსებობს, ოღონდ დაჩრდილულია. “მე” ფილმზე მორგებული მოძრავი ჩარჩოსავითაა, მომავალი პიროვნება ჯერ არ ჩანს, მაგრამ ჩვენ მისკენ მიმავალ გზას ვადგავართ, და მომავალი არსება ერთბაშად აღმოჩნდება ჩვენი მხედველობის ველში. ეს შესაძლებლობები, რა თქმა უნდა “მე”-ს ბნელ მხარეს განეკუთვნება. ჩვენ ვიცით რანი ვართ და რანი ვიყავით, მაგრამ რანი ვიქნებით –გაურკვეველია.(26)

    იუნგამდე ერთი საუკუნით ადრე, კირკეგორი ამბობდა, რომ ადამიანს საკუთარი თავის შემეცნება ანუ “არჩევა”, რაც შემდგომ ექსისტენციალიზმის მთავარ დებულებად იქცა, მხოლოდ საკუთარი თავიდან შეუძლია და რომ ექსისტენცი არის თავისუფალი ქმნადობა და იგი ხდება იმად, რაც ჯერ არ არის და უნდა იყოს.

    ენდოფსიქიკური ფუნქციის მთავარი კომპონენტი არის მეხსიერება, რომელიც ერთგვარი დამაკავშირებელი რგოლია ცნობიერსა და არაცნობიერ სფეროში მოგროვილ მოგონებებსა  თუ შთაბეჭდილებებს შორის (ცხადია იგულისხმება პიროვნული არაცნობიერი). გონება, მეხსიერების სახით ინახავს ყველაფერს, რაც კი ადამიანის ცხოვრებაში ოდესმე მომხდარა, ყველა შთაბეჭდილება, ემოცია თუ განცდა, ხშირად ხელუხლებლად ინახება და საკმარისია რაიმე მიზეზით ცნობიერების არეალში მოხვდეს, მაშინვე აქტიურდება და მთელი სიცხადით იჩენს თავს. ამიტომაა, რომ ხანდახან წლების წინ მომხდარი რაიმე მოვლენა, თუ ამოტივტივდა მეხსიერებაში, მაშინვე ის განვყობა გვეუფლება, რაც ამ მოვლენას ახლდა თან. 

   მეხსირების საცავში შემონახულია მოგონებები და შთაბეჭდილებები ადრეული ბავშვობიდან, ასევე, სკოლაში, თუ, სხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებაში მიღებული ცოდნა, ის იდეალები თუ იდეოლოგიები, რითიც გვზრდიდნენ და გვასწავლიდნენ კარგისა და ცუდის, კეთილისა და ბოროტის გარჩევას, მთელი ის  თეორიები, რაც ხშირად, მთლიანად განაპირობებს ადამიანის მომავალ განვითარებას. დამოკიდებულებებს არა მარტო ადამიანებთან, არამედ ბუნებასთან,საგნებთან, და თვით ღმერთთანაც კი. აქ ინახება ჩვენი ნაციონალური და რელიგიური გრძნობები, ჩამოყალიბებული იმისდა მიხედვით, თუ რომელ აღმსარებლობას ან ეთნოსს აკუთვნებდა თავს ოჯახი, სადაც დავიბადეთ და ვიზრდებოდით, პატივისცემა იმ  ფასეულობების, რაც მიღებული და აღიარებულია საზოგადების მიერ და ა.შ.

    ჩვენი სურვილები, მისწრაფებები და ოცნებები სწორედ აქ, ამ მოძველებულ და სტერეოტიპულ საწყობში ინახება და მართავს ცნობიერებას. ჩვენი შეფასება, აღთქმა და ზოგადად მიღება სამყაროსი, ჩვენი შეხედულება სიკეთესა და ბოროტებაზე, ჭეშმარიტსა და არაჭეშმარიტზე, მთლიანად მომდინარეობს მეხსირების ამ რეზერვუარიდან და უკიდურესად სუბიექტურია. ყოველდღიურ გამოწვევებს, სიახლეს, ყოველგვარ ახალს ვიღებთ და ვპასუხობთ ასეთი განპირობებული გონებით და თან ეჭვიც არ გვეპარება საკუთარ სიმართლეში.

   მარსელ პრუსტი წერდა “დღითიდღე სულ უფრო და უფრო ნაკლებ მნიშვნელობას ვანიჭებ გონებას, დღითიდღე სულ უფრო და უფრო ვრწმუნდები, რომ მხოლოდ გონების ჩაურევლად შეუძლია მწერალს, რაიმე მოიხელთოს ჩვენი შთაბეჭდილებებიდან, ე.ი. ჩასწვდეს რაღაც საკუთარს, ხელოვნების ერთადერთ საგანს.(3)

    მართლაც, როგორ უნდა შეძლოს ადამიანმა, რაიმე ახლის, თვითმყოფადის შექმნა, თუ ყველა მისი მოტივი და მისწრაფება, მეხსიერების რეზერვუარიდან იქნება ნაკარნახევი, სადაც სტერეოტიპებისა და იდეების სახითაა ყველაფერი მოცემული და მხოლოდ გადმოკოპირება თუ შეიძლება. ეს ხომ იმას ნიშნავს, რომ, ჩვენ, ჩვენი საკუთარი,  ცოცხალი განცდებითა და გამოცდილებებით  კი არ ვცხოვრობთ, არამედ მივყვებით რაღაც სისტემას, რაც ავტორიტეტების მიერაა მოცემული და დაუფიქრებლად ვიმეორებ იმის რწმენით,  რომ  ჭეშმარიტების გზაზე ვდგავართ.

    ჩვენი ყოველდღიური სურვილები და მოთხოვნილებები, გნებავთ სწრაფვა რაღაც იდეალებისკენ, ასეთივე  სტერეოტიპულია, მოქცეული რაღაც ჩარჩოში, სორტირებული და მარკირებულია არაცნობიერ სფეროში. არავითარი ინტერესი, რომ რაღაც ახალი და განსხვავებული აღმოვაჩინოთ და დავინახოთ.   როგორია ჩვენი ყოველდღიური სურვილებიდა მოთხოვნილებები, ის,  რაც, ქმედებისკენ გვიბიძგებს, მაგალითად,  თუ წარსულში მაწყენინეს, დამამცირეს ან უსამართლოდ მომექცნენ, ახლა რევანშის სურვილით ვცხოვრობ ,   პირიქით, თუ კარგი და სასიამოვნო მოვლენები ხდებოდა, ახლა მათი ნოსტალგია მაწუხებს და ვცდილობ იგივე მდგომარეობა დავიბრუნო. ვინმეს თუ ძვირფასი ნივთი აქვს, ან მაღალი საზოგადოებრივი მდგომარეობა, ვოცნებობ იგივე ან უფრო უკეთესი მქონდეს, თუ გმირებისა და იდეალების სტერეოტიპებით ვარ სავსე, ახლა ვცდილობ მეც საგმირო რამ ჩავიდინო, თუ  ძალაუფლების ამბიცია მაწუხებს, მაშინ რაიმე პოლიტიკურ პარტიას შევუერთდები ან სასულიერო იერარქიაზე ვიფიქრებ და ა.შ

   ცხადია, ეს არასრული ჩამონათვალია მთელი იმ სურვილებისა და მისწრაფებების, რაც თითოეულ ჩვენგანს ამოძრავებს და კონკრეტული ქმედებისკენ უბიძგებს, ხშირად დიდ დაპირისპირებასა და ბრძოლაშიც გვითრევს, პრობლემებს გვიქმნის ყოველდღიურ ურთიერთობებში, მშვიდი და წყნარი ცხოვრება სადღაც ქრება, ჩნდება ე.წ. მტრის ხატი მეორე ადამიანის სახით, იწყება სტრესი, დეპრესია, მოწყენილობა, უიმედობა, შიში, სიძულვილი და ქაოსი. გამუდმებით ცუდად ვართ და ვეღარ ვხვდებით საიდან დაიწყო ყველაფერი, სად დავუშვით შეცდომა, სად დავკარგეთ საკუთარი ცხოვრება და ვინ არის ამ ქაოსში დამნაშავე.

    სურვილებისა და მოთხოვნილებებისგან თავის დაღწევის ერთადერთი გზა მათი გაცნობიერებაა.  გავიგოთ,   რა ხდება ჩვენს რეალურ ყოფიერებაში, ვინ ვართ, როგორები ვართ, რა არასრულფასოვნებაა ჩვენში  სინამდვლეში და რა ფასეულობები გაგვაჩნია, რასთან გვაქვს  იდენტიფიკაცია ცნობიერად თუ არაცნობიერად.

     რევაზ   გორდეზიანმა,   კირკეგორის    “საკუთარი თავის არჩევა” ,  რამაც პრაქტიკულად საფუძველი დაუდო ექსისტენციალურ აზროვნებას, ასე ჩამოაყალიბა:

1)ადამიანი, ინდივიდი არ არის ერთხელ და სამუდამოდ მოცემული “ასე-ყოფიერება”, იგი არის ექსისტენცი, რომლის არსებობას წინ არ უსწრებს მისი არსება. ადამიანი, ექსისტენცი, არის თავისუფალი ქმნადობა, იგი ხდება იმად, რაც ჯერ არ არის და უნდა იყოს ე.ი. რადაც უნდა იქცეს.

2)ადამიანის ყოფიერება მთავარი საკვლევი ობიექტია და ამ ყოფიერებაზე, როგორც დროულობაზე უნდა მოვახდინოთ ყურადღების კონცენტრაცია.

3)ინდივიდის განვითარების გზაზე, არსებობს მისი ყოფიერების ისეთი სახეები, რომლებშიც შეიძლება მკვეთრად გამოვყოთ ინდივიდის ყოფნის სახე, როდესაც ადამიანს არა აქვს ნაპოვნი თავისი თავი და იმყოფება საკუთარი თავის არცოდნის მდგომარეობაში (ე.ი. როდესაც პიროვნებას ჯერ კიდევ არ მოუხდენია თავისი თავის “არჩევა”, შემეცნება)

4) ადამიანის ყოფიერების სახეებს შორის არსებობს ისეთი სახე, რომელშიც ადამიანი პოულობს, “ირჩევს”, შეიმეცნებს თავისთავს და რისთვისაც ძალა აქვს ტრადიციულ მოწოდებას: “ადამიანო, შეიცან თავი შენი!” რაც კირკეგორის ენაზე ნიშნავს, ადამიანო აირჩიე თავი შენი.

   დიდმა დანიელმა მოაზროვნემ, ერთი საუკუნით ადრე, ვიდრე ევროპაში ექსისტენციალიზმი ჩამოყალიბდებოდა, პირველმა გაამახვილა ყურადღება ისეთ უმნიშვნელოვანეს პრობლემაზე, როგორიცაა ექსისტენცის მარტოობა, სასოწარკვეთილება, თავისუფლება, შიში და ა.შ

   იგი თვლიდა,  რომ ფილოსოფიური კვლევის ცენტრში უნდა დადგეს თითოეული ადამიანი, ინდივიდი, მისი არსი, მისი ყოფიერება, რომელსაც ჯერ ნაპოვნი არ ყავს საკუთარი თავი და შესაბამისად თავისი რეალური ცხოვრებით არ ცხოვრობს, ანუ საკუთარი არსების შესაბამისად. იგი განასხვავებს ადამიანის სულიერი განვითარების სამ ძირითად საფეხურს: ესთეტიკურს, ეთიკურს და რელიგიურს. ესაა ადამიანის განვითარების ერთგვარი ეტაპები, სადაც ესთეტიკურიწესი განვითარების შედარებით დაბალი სტადიაა- აქ ადამიანები ემორჩილებიან მხოლოდ ერთადერთ მიზანს- სიამოვნების მიღებას, ოღონდ ეს სიამოვნების საგანი იმყოფება პიროვნების გარეთ. ესაა ე.წ. გარეგანი ადამიანი, რომელიც ყველაფერს გარეთ  ეძ ებს, ბედნიერებას, სიამოვნებას, სიმშვიდეს. მას საკუთარი თავი ნაპოვნი არ ყავს და შესაბამისად არც ის აქვს გაცნობიერებული, რომ რეალური ბედნიერებისა და უსაფრთხოების პოვნა, მხოლოდ საკუთარ თავში შეიძლება. იგი ვერ ახერხებს თვითმყოფადად, ავტონომიურად განვითარებას და ვითარდება აუცილებლობის კანონის მიხედვით, არათავისუფლად, არაინდივიდუალურად. ესაა შეზღუდული ცნობიერების ადამიანი, რომლის ყურადღებაც მიპყრობილია ამაო, მიწიერი, წარმავალი სურვილების ასრულებაზე და არც კი ესმის, რომ ყველაზე ღირებული რამ, თავად მასშია, და არა სადმე სხვაგან. ამიტომაა სავსე მისი ცხოვრება პესიმიზმით, მელანქოლიით, ნოსტალგიით, უიმედობითა და ა.შ. მასში არ არის არავითარი მიდრეკილება ეძიოს  რაიმე უფრო ფასეული.

    ეთიკური წესი, კირკეგორის აზრით, სწორედ ის საფეხურია, სადაც ხდება ცხადი და ნათელი გაცნობიერება იმის, რომ საყრდენი წერტილი, ადამიანის შიგნითაა და ისიც ნელ-ნელა აცნობიერებს საკუთარ არსებობას, შეიცნობას რა საკუთარ თავს, ხდება ის რაც არის, ანუ პოულობს თავის ნამდვილ “მე”-ს, იწყებს ჩამოყალიბებას ნამდვილ ინდივიდად, სრულიად თვითმყოფად და განუმეორებელ არსებად.

   არჩევანი, რაც ადამიანმა უნდა გააკეთოს ეთიკურ და ესთეტიკურ წესს შორის, ერთგვარი ნებელობის აქტია, ადამიანის კეთილი ნება და არა დროში გაწერილი რაღაც პროგრამა. პიროვნება თვითონ ირჩევს რა გზით წავა, იქნება მიბმული ამაოებაზე, საზღვრული ცნობიერების არეალში იცხოვრებს, როგორც გარეგანი სიამოვნებების მონა, რომელიც სულ დამძიმებულია გაუცნობიერებული სურვილებით, თუ აირჩევს თავის ნამდვილ გზას, რეალურ “მე”-ს არაილუზიურს, რომელიც წაიყვანს მას დიდი შინაგანი თავისუფლებისაკენ, რაც არის კიდეც წყარო  სიმშვიდისა და სიხარულის.

    ცხადია, ესთეტიკური წესის მქონე ადამიანს, რომელსაც არც კი სჯერა, რომ მის სულში შეიძლება მართლაც არსებობდეს „ყველა განძზე უფორ დიდი განძი“ და მთელს ამ მსჯელობას სულიერებაზე, უსასრულოსა და მარადიულზე გულგრილად ისმენს, ვერანაირი რელიგირული თუ ფილოსოფიური მიმდინარეობები და სისტემები ვერ აიძულებს რაიმე იწამოს და ცხოვრების მიმართულება შეცვალოს, მაგრამ არსებობს ერთი უდაო სინამდვილე, რომ ასეთი ადამიანი მუდმივად დაუკმაყოფილებელია, იტანჯება, სტრესსა და ქაოსშია და რა სოციალური სტატუსიც არ უნდა ქონდეს,  რა სიმდიდრე და სახელიც არ უნდა მოიპოვოს, შინაგან სიმშვიდესა და კმაყოფილებას მაინც ვერ აღწევს.

    ჰეგელის გონის ფენომენოლოგიის მიხედვით, წარმოდგენილია განვითარების სამი ეტაპი, პირველი, ესაა რაიმეს დადგენა, ანუ დანახვა და აღმოჩენა, შემდეგ ამის უარყოფა და საბოლოოდ თვით უარყოფის უარყოფა, რაც არის განვითარების ერთი მთლიანი ციკლის დასასრული. ესაა დაპირისპირებულ მხარეთა ბრძოლისა და მათი ერთიანობის კანონი, სადაც ცნობიერების უმაღლეს საფეხურზე ქრება დაპირისპირება ცოდნის შინაარსსა და ფორმას შორის და ყოველივე მთლიანდება აბსოლუტურ გონში. სანამ არსებობს დაპირისპირება, მანამ ორი რამ უნდა განვასხვავოთ ერთმანეთისგან, ცნობიერება, როგორც მოვლენა, არსებული თავისთავად, ობიექტურად, და ცნობიერება, როგორც მკვლევარი, დამკვირვებელი, იგივე ფილოსოფიური ცნობიერება, ესაა პროცესი თვითდაკვირვების და მთავარი არსი გონის ფენომენოლოგიის _ საგნის მიღმა დაინახოს მისი ჭეშმარიტი ბუნება. 

     ეს იგივეა, რაც  ფსიქოლოგიაში ბრენტანოს ცნობილი შეხედულება პრიმატული და სეკუნდარული ცნობიერების შესახებ, სადაც პრიმატული ცნობიერება გვევლინება არაცნობიერ მოვლენად, სხვად, საგნად, რომელსაც შეიცნობს, აკვირდება სეკუნდარული ცნობიერება. პრიმატულ ცნობიერებას ამ შემთხვევაში არაფერი აქვს შესამეცნებელი, მას არა აქვს თავისი შინაარსი, ის მხოლოდ დასაკვირვებელი ობიექტია.

 

      იუნგი აღნიშნავდა, რომ დაპირისპირებულობის განცდის გარეშე მთლიანობის განცდაც შეუძლებელია, სწორედ ამ მიზეზის გამოა ეკლესია ასე დაჟინებით რომ ამახვილებს ყურადღებას პირველ ცოდვასა და ადამიანის ცოდვილ ბუნებაზე, რათა თითოეულ ინდივიდში დაპირისპირებულობის უფსკრული  წარმოჩინდეს.   

    თვითდაკვირვების პროცესი, რაზეც გამუდმებით ვსაუბრობთ, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს იმის დანახვასა და გაგებას თუ რაოდენ დიდი განსხვავებაა ობიექტურ რეალობასა  და ჩვენს წარმოსახვაში არსებულ “რეალობას” შორის. შოპენჰაუერი თავის ნაშრომში, “სამყარო როგორც ნება და წარმოდგენა” ცდილობდა აეხსნა, რომ სამყაროს, რომელსაც ფილოსოფია ერთ მთლიანობაში მოიაზრებს, ორი ასპექტი აქვს, სამყარო _ როგორც წარმოდგენა, ანუ არა ისეთი როგორიც ის რეალურადაა, ობიექტურად, არამედ როგორიც წარმოუდგენია ის ადამიანს და სამყარო _ როგორც აბსოლუტურად თავისთავადი, ობიექტური, როგორიც იგი რეალურადაა და ამას იგი უწოდებს_ნებას.

 მისი აზრით, ცნობიერება განპირობებულია რაღაც ყალიბისგან, რომელიც ობიექტურ სინამდვილეს ისეთ ფორმებს აძლევს, როგორი ფორმებიც მასში აპრიორულადაა მოცემული და შესაბამისად საგანი ან მოვლენა აღიქმება არა ისე, როგორც ის ობიექტურადაა, არამედ რისი აღქმაც   განპირობებულ გონებას შეუძლია. 

 

    საკუთარი თავის შეცნობის პროცესში, ხდება სწორედ იმ ილუზიებისა და წარმოსახვების  აღმოჩენა და გაგება, რაც ასე ეღობებიან წინ სინამდვილის მიღებას და გვაძლევს შესაძლებლობას, როგორც შოფენჰაუერი ამბობდა, წმინდა სუბიექტურიდან წმინდა ობიექტურში გადასვლით და გაორების გადალახვით, ადამიანი ერთ მთლიან პიროვნებად იქცეს.  თვითშემეცნების გარეშე, შეუძლებელია ნამდვილი “მე”-ს აღმოჩენა, ისევე როგორც საკუთარი თავის “არჩევა” და ბუნებრივი განვითარების იმ ერთადერთი გზის პოვნა, რომელიც ადამიანს ჭეშმარიტად ინდივიდუალურ, თვითმყოფად არსებად აქცევს.

ინდივიდუალური _ ადამიანს შეიძლება მაშინ ეწოდოს, თუ იგი საკუთარი თავის გაუცხოებული მდგომარეობიდან, თავის თავთან დაბრუნებას შეძლებს. ასეთი ადამიანი, კირკეგორის თქმით, თავის “ზოგადადამიანურობას” განახორციელებს.  როგორც იგი აღნიშნავდა, ეს არის სინდისის საიდუმლო,  ინდივიდუალური ცხოვრების საიდუმლოება, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ ინდივიდუალური ცხოვრება არის ერთსა და იმავე დროს ინდვიდუალურიც და ზოგადადამიანურიც(71)

    ჩვენ თუ ნამდვილად გვსურს, ამ “ზოგადადამიანური”  ფასეულობების დამკვიდრება და არა მხოლოდ ლოზუნგების დონეზე მათი გამოყენება, რაც ხდება ზოგადად, თოთოეულმა ადამიანმა, ყოველმა პიროვნებამ ჯერ საკუთარი ცნობიერების ტრანსფორმაციისთვის უნდა იზრუნოს. სამყარო თავისთავად არც ცუდია და არც კარგი, ის ისეთია, როგორიც ჩვენ ის შევქმენით.

     ცხოვრება არ არის რაღაც ზოგადი  ცნება, ის შედგება ჩვენი ყოველდღიური ურთიერთობებისა და დამოკიდებულებებისგან, ჩვენი ფიქრებისა და სურვილებისგან, ამბიციების, მისწრაფებების, ვნებებისა და კომპლექსებისგან, ის ზუსტად ისეთია, როგორიც ჩვენ სინამდვილეში ვართ.

    მ. მამარდაშვილი, დროის შესაბამისად ცხოვრებაზე მსჯელობისას, საუბრობდა ოცნების-რეალობისგან  და სიცოცხლის-სიკვდილისგან გარჩევის უნარზე, რომ, აუცლებელი არაა ფიზიკურად იყო მკვდარი,   არსებობს სულიერი, ფსიქოლოგიური სიკვდილიც, როდესაც ზომბივით ცხოვრობ და თუ, ზომბის ხასიათი  ცხოვრების წესად იქცა, რაციონალური კრიტიკით მისი დანგრევა შეუძლებელია. თუ პიროვნებებს არ შესწევთ  უნარი, წინ სარკე დაიდგან და საკუთარ ანარეკლს გულის რევამდე უყურონ, საკუთარ თავში ვერ აღმოაჩენენ აუცილებელ შინაგან ძალას რაიმე ცვლილებისთვის, და კვლავ გააგრძელებენ ცხოვრებას ლანდების სამყაროში, რომელიც სისხლით საზრდოობს.(190)

    აუცილებელია საკუთარი აზროვნებით აზროვნება, როცა ფლობ შინაგან უნარს და სხვისი დახმარების გარეშე უძღვები საკუთარ თავს და საკუთარ ცხოვრებას. ადამიანამა უნდა მოიკრიბოს ძალა და ის მოცემული წამი დაიჭიროს, სადაც თვითრეალიზაციაა შესაძლებელი და თვითრეალიზაცი მხოლოდ მარადიულ აწმყოში ხდება . აუცილებელია ვისწავლოთ სწავლის გარეშე ამბობდა იგი, შიშვლად, უბრალოდ და უშუალოდ, როგორც ამას ჭეშმარიტად მოაზროვნე ხალხი აკეთებს, ვინც გაბედა და გამოვიდა თავისი ნაჭუჭიდან და შეიცნო სიცოცხლის საფრთხე. მათ ისწავლეს სამყაროს წიგნიდან და არა იმ წიგნებიდან, რომელიც მათ უსაფრთხოებას უზრუნველყოფდა. ადამიანი _ არის დროში შეჩერებული, დროში დაკიდებული ძალისხმევა, მუდმივი შენელებული მცდელობა, ადამიანად გახდომისა.(196)

     ადამიანად გახდომა შეუძლებელია სხვისი მიბაძვით, ნიმუშებისა და სტერეოტიპების მიხედვით ცხოვრებით, დისციპლინით, იდეალებისა და იდეოლოგიების შექმნით, რადგანაც იყო ადამიანი, ნიშნავს იყო საკუთარი აზროვნებით მოაზროვნე არსება, რომელიც საკუთარ თავს შინაგანი წყაროებიდან ქმნის, თავისი შრომით, თავის თავთან ბრძოლით, პირადი გამოცდილებითა და განცდებით და არა უსიცოცხლო კერპების თაყვანისცემით.

    ადამიანად ყოფნისთვის უმნიშვნელოვანესი  შინაგანი თავისუფლებაა  და რა არის თავისუფლება, თუ არა გათავისუფლება ყველაფრისგან, რაც მე არ მეკუთვნის და რაც ჩემგან არ ამოიზარდა, უპირველეს ყოვლისა სტერეოტიპული ცოდნისგან, რაც მიღებულია არა სამყაროს წიგნიდან, არამედ შექმნილია საუკუნეების მანძილზე არსებული საგანმანათლებლო, იდეოლოგიური თუ სისტემური მეთოდებისგან, ტრადიციებისგან, რაც წარსულიდან მოდის, დროთა განმავლობაში არაცნობიერ სფეროში ილექება და ნელ-ნელა ჩვენს ცნობიერებას თავის ყალიბსა და ფორმას აძლევს, ზღუდავს,  ჩარჩოებში აქცევს . “ქართველებმა უნდა იმუშაონ საკუთარ თავზე, ამბობდა ფილოსოფოსი, განდევნონ უვიცობა და ისტორიული წყვდიადი მათ ზნეში, საქმიანობაში, ცოდნაში რომ დაგროვდა, საბჭოურად დაპატარავებულებმა, ენერგიადაშრეტილებმა დავკარგეთ პოლიტიკის შეგრძნების უნარი, აღარ ვიცით როგორ ვიცხოვროთ რთულ საზოგადოებაში”(189) 

    თავისუფლება არა რის იდეა, თავისუფლება _ არის ცნობიერების მდგომარეობა, როდესაც უარყოფ ყველა იდეას, სთერეოტიფს, იდეალსა და ნიმუშს, თავისუფლდები ყველა ტიპის იდენტობისა  და ფსიქოლოგიური მიჯაჭვისგან, რაც წყაროა ყველანაირი ტკივილის, წუხილის, არეულობისა და ქაოსის.

    ზედაპირული ურთიერთობები და დამოკიდებულებები, ზოგადად ზედაპირული აზროვნება, რაც ასე თვალშისაცემია, სწორედ თავისუფლების არარსებობის შედეგია, რადგანაც ზედაპირულ აზროვნებას, უპირველს ყოვლისა იწვევს სხვაზე დამოკიდებულება და მოლოდინი, რომ ვიღაც ჩვენს მაგივრად გადაწყვეტს პრობლემებს.

 რელიგიური ადამიანი დამოკიდებულია რელიგიურ სისტემაზე, მის დოგმატიკაზე, წესებსა და რიტულებზე, რაც სხვა ადამიანებმა შექმნეს და მისი საზრუნავი მხოლოდ ამ წესების ზედმიწევნით  შესრულებაა.   პოლიტიკური პარტიის წევრი, მოქმედებს პარტიული წესებიდან გამომდინარე, ნებისმიერი სისტემისა და იდეოლოგიის მიმდევარი ადამიანი, შემოფარგლულია ძირითადად  ამ სისტემისა და იდეოლოგიის ქვეშ არსებული რეალობით და თავს სრულიად კომფორტულად გრძნობს, რადგანაც კოლექტიური არსებობა თავისებურად უსაფრთხოების გარანტია. მერე რა, რომ ინდივიდი დაკარგულია, რომ პიროვნება ვეღარ იზრდება და ვითარდება თავისი  ინდივიდუალური  გზით, მთავარი მატერიალური  კმაყოფილება და უსაფრთხოებაა..

 საბჭოთა ადამიანი ამის კლასიკური ნიმუშია, მას საკუთარი, დამოუკიდებელი აზროვნება არაფერში სჭირდებოდა, მის მაგივრად “პარტია” ფიქრობდა და აზროვნებდა,  რაღაც ზეადამიანური და მაგიური ორგანო,   რომლის იდეოლოგიური  მამები, საბჭოთა ადამიანისთვის ერთგვარი უნივერსლური არსებები  იყვნენ, ყველა იდეალური თვისებით შემკული.

    დღეს, საბჭოეთის დანგრევიდან ოცი წლის შემდეგ, ადამიანებს ჰგონიათ, რომ აზროვნება ისწავლეს, თავისუფლება მოიპოვეს და თავი  დააღწიეს იდეოლოგიურ მონსტრს, მათი სულებით რომ იკვებებოდა. ესეც  მორიგი ილუზია, რომელსაც ზედაპირული გონება გვთავაზობს. იდეოლოგიები, იდეები და სტერეოტიპები, ისე ღრმად იჭრება ადამიანის ფსიქიკაში, ისე ღრმად იდგავს ფესვებს, რომ მათგან გათავისუფლება უდიდეს შინაგან შრომასა და ძალისხმევას მოითხოვს.

 უპირველს ყოვლისა,  უნდა ვაღიაროთ მათი არსებობა, უნდა დავინახოთ და გავაცნობიეროთ ჩვენი ცნობიერების შეზღუდული და ფრიად სავალალო მდგომარეობა. იდეოლოგიამ, ამბობდა მამარდაშვილი, თავისი შინაგანი კანონების თანახმად, უნდა მიაღწიოს ისეთ წერტილს, სადაც მისი ეფექტი გაიზომება არა იმით, თუ რას დააჯერებს იგი ადამიანს, არამედ იმით, თუ რას არ აფიქრებინებს მას.

     აუცილებელია საკუთარ თავთან დარჩენა,  სიღრმისეული დაკვირვება და გააზრება თუ რა ხდება ჩვენს გონებაში, როგორია ჩვენი ფიქრები, აზრები, დამოკიდებულებები როგორც ადამიანებთან, ისე ნივთებთან, იდეებთან, საზოგადოებრივ აზრთან, ღირებულებებთან და ა. შ.

 ჩვენ კვლავ აღმოვჩნდით ვერბალურად ტრანსფორმირებულ სივრცეში, სადაც მხოლოდ სიტყვები, იდეები და ლოზუნგები შეიცვალა ემპირიულად, შინაგანად კი  ჩვენს ცნობიერებაში არაფერი შეცვლილა, უპრობლემოთ მოვირგეთ სხვა, უფრო ჰუმანური ნიღაბი და მშვიდად გავაგრძელეთ   მთვლემარე ცხოვრება. 

მოდერნული აზროვნების რაციონალობა ნიშნავს იმას, რომ, სუბიექტის წინაშე მდგარ ყველა საკითხთან მიმართებით თავად სუბიექტს  შეუძლია შექმნას ხელახლა “ცოდნა”,  ამბობდა მამარდაშვილი, როგორც ძალა, როგორც ძალაუფლება. ე.ი. მას შეუძლია შექმნას საკუთარი პიროვნული არავერბალური არსებობა, აქტიური ყოფიერება და არც ერთი წერტილი, არ არის რომელიმე სხვა მთლიანობის შემადგენელი ნაწილი.

     ხელახალი ცოდნა, რაზეც ფილოსოფოსი საუბრობს, არის ცოდნა, რომელიც პირადი გამოცდილებით იქმნება მარადიულ აწმყოში, ანუ ახლა. არც ხვალ და არც ზეგ რეალურად არაფერი ხდება, სიცოცხლე არსებობს მარადიულ “ახლა”-ში, იმ მომენტში სადაც ცნობიერად იმყოფები, სადაც შეგიძლია შეიგრძნო საკუთარი არსებობა, დაინახო და გააცნობიერო როგორც შინაგანი, ისე გარე სამყარო. როგორც ფილოსოფოსი ამბობდა, თუკი აღდგები_მხოლოდ ამ სიცოცხლეში და თუკი არ აღდგები ამ ცხოვრებაში, მაშინ არასოდეს აღდგები, _ თუკი ამ განგრძობით აქტში   ცოცხალი მდგომარეობები არ აღადგინე,  სხვა ცხოვრება ამ ცხოვრების  შემდეგ კი არაა, არამედ ამ ცხოვრების მიღმაა.

     ეს არის სამყაროს ხედვის ერთგვარი უნარი, როდესაც აცნობიერებ რომ, თუ არსებობ ახლა, ამწუთს, ე.ი. ნამდვილად არსებობ და ეს არსებობა მარადიულობაა. ეს არის აზროვნების სივრცე, საიდანაც სარკმელს უსასრულობაში გაყავხარ და ეს მარადიულობა სხვა ცხოვრებაში ან სიკვდილი მერე კი არ  დგება, არამედ ცნობიერების მიღმაა, და იქ ან “ახლა” მოხვდები,  ან არასოდეს. ესაა ჩვენი არსებობის არავერბალური სივრცე, რომელსაც არავითარი საერთო არ აქვს ჩვენს რწმენა-წარმოდგენებთან, ჩვენს იდეებთან და სისტემებთან, ჩვენს წარსულთან და მომავალთან, წესებთან და ტრადიციებთან.

    რა არის სინამდვილე, ან რა არის ღმერთი, ამბობს  კრიშნამურტი. ღმერთი არ არის მარტო სიტყვა. რომ გაიგო რა არის აღუწერელი და მიუწვდომელი, რომელიც დროის მიღმაა, თავადაც თავისუფალი უნდა იყო დროისგან, რაც გულისხმობს, გონების გათავისუფლებას ღმერთის შესახებ არსებული ყველა აზრისა და იდეისგან, რაც ვიცით დღეს ღმერთისა და ჭეშმარიტების შესახებ, არის ვერბალურად გადმოცემული სხვა ადამიანების გამოცდილებები და განცდები. ის რეალურად უცნობია ჩვენთვის და უცნობის მიღება და განჭვრეტა არსებული გონებით შეუძლებელია. მისი განცდა შესაძლებელია მხოლოდ აბსოლუტურად წყნარ და მშვიდ გონებაში, ხოლო გონების დამშვიდება შეუძლებელია რაღაც წესებისა და დისციპლინის მიყოლით, ერთ წერტილზე კონცენტრაციით და ა.შ. ჭეშმარიტი სიჩუმე მხოლოდ მაშინ მოდის, როდესაც თავისუფალი ხარ წარსულისგან, ცოდნისგან, როგორც ცნობიერ, ისე არაცნობიერ დონეზე არსებული მეხსიერებისგან. როდესაც გონება მშვიდდება ყოველგვარი იძულების გარეშე, მხოლოდ მაშინ შეიძლება განიცადო უსასრულო და მარადიული(2) 

    მამარდაშვილი ამბობდა, რომ უცნობი  ესაა მძაფრი გაცნობიერება რეალობისა, ისეთის, რაც ყოველთვის სხვაა, რასაც არავითარი საერთო არა აქვს, არაფრით ჰგავს იმას, რაც ვიცით, რასაც მივეჩვიეთ და ა.შ  ჩვენ  შეიძლება უცნობის ვნებით, პათოსით  ვიყოთ დააავადებული. როგორც პრუსტი ამბობდა ”არაფერია იმაზე მწარე, ვიდრე უსასრულობის ნესტარი” რეალობის ნესტარი, ან შეუცნობლის გაცნობიერება არის კიდეც უსასრულობის ნესტარი(131)

   საჭიროა ერთი  რამის კარგად გააზრება, რომ ,  ჩვენი არსებობის გამომხატველი ორი სივრცე არსებობს, ვერბალური და არავერბალური, შეიძლება ითქვას რეალური და ილუზიური, ჩვენი წარმოსხვებით აღსავსე. ეს იგივეა, რასაც შოპენჰაუერი “ნებას და წარმოდგენას” უწოდებს . არსებობს ჩვენთვის კარგად ნაცნობი სიტყვები, მაგ. სიყვარული, სიკეთე, სიწმინდე და ა.შ. ჩვენ ბევრს ვსაუბრობთ მათზე ყოველდღიურად. როდესაც ადამიანი ამბობს ან ფიქრობს, რომ, მას ვიღაც უყვარს, დარწმუნებულია, რომ სიყვარული სწორედ ის გრძნობაა, რა შინაარსიც მან  ჩადო. რელიგიური ადამიანი გვიმტკიცებს, რომ მას ღმერთის შეწევნით  მთელი სამყარო შეუყვარდა და რა გრძნობაც ადამიანებთან მიმართებაში გააჩნია, სწორედ ესაა სიყვარული. ჩვენი მორალური და ზნეობრივი ღირებულებებიდან გამომდინარე, სიწმინდედ მივიჩნევთ ამ ფასეულობათა ზედმიწევნით დაცვას, კეთილს ვუწოდებთ  ყველა იმ ადამიანს, რომელიც სიამოვნებას გვანიჭებს და ჩვენს მოთხოვნილებებს მეტ-ნაკლებად აკმაყოფილებს.

ეს არის სიტყვები, რასაც მუდამ ვიმეორებთ, ისე, რომ არც კი ვუფიქრდებით მათ  შინაარსს და არსებობს კიდევ სივრცე, აზრობრივი რა თქმა უნდა,    სადაც რეალურად განვიცდით რაღაცას.

   მაშასადამე, არსებობს სიტყვები: სიყვარული, სიწმინდე და ის კონკრეტული ადამიანისთვის ისეთ განცდებთან ასოცირდება, რა შინაარსსაც დებს მასში და არსებობს მდგომარეობა “სიყვარული” ან “სიწმინდე”, აბსოლუტურად ობიექტურად, როგორც თავისთავადად არსებული,  და როგორ უნდა განიცადოს სუბიექტმა ეს ობიექტურად არსებული მდგომარეობა, ისე, როგორიც ის სინამდვილეშია, თუ მასში აპრიორულად, იდეის სახითაა მოცემული უკვე  ყველაფერი. ჩვენ არ ვიცით რა არის სიყვარული რეალურად, თუმცა ყოველ ადამიანს  შეუძლია მასზე საუბარი, ფიქრი, ოცნება, ამაზე წერენ ყველგან წიგნებში, ჟურნალებში, გაზეთებში, იღებენ ფილმებს 

    იმ უამრავ  ადამიანს შორის, ვინც ჩვენს ირგვლივ არსებობს, ვის ვეძახით შეყვარებულს, ანუ ვინ გვიყვარდება? ის, ვინც ყველაზე მეტად გვანიჭებს სიამოვნებას, აკმაყოფილებს ჩვენს ყველა ახირებას (მეტ-ნაკლებად რა თქმა უნდა), გვიქმნის კომფორტს, ზრუნავს ჩვენზე და ა.შ. ან ის, ვისშიც ვახდენთ საკუთარი სუბიექტური ღირებულებების პროექციას, და გვეჩვენება, რომ, ამ კონკრეტულ ადამიანზე ვართ შეყვარებული, მას ვუკავშირებთ წარმოსახვაში მთელ  ჩვენს სამომავლო გეგმებს, ბედნიერებას, სიხარულს, სიმშვიდეს და როგორც წესი საბოლოოდ იმედგაცრუებული ვრჩებით.

   საინტერესოა რატომ ხდება მუდამ ასე, იქნებ იმიტომ, რომ ვცხოვრობთ მხოლოდ ვერბალურ სივრცეში, სადაც არსებობს  სიტყვა  “სიყვარული”, რომელიც აბსოლუტურად ცარიელია და მხოლოდ ჩვენს წარმოსახვაში ესხმება ხორცი, იმის მიხედვით, თუ რა იდეა გვაქვს “სიყვარულზე”. რეალურად კი სიყვარული  არც გრძნობაა და არც რაიმე სიამოვნება, ესაა ცნობიერების მდგომარეობა,  სრულიად  თავისთავადი, რეალური,  რომელსაც არავითარი საერთო არ აქვს ჩვენს წარმოსახვაში არსებულ სიყვარულის იდეასთან. ის ან არსებობს ჩვენთვის, როგორც  კრიშნამურტი ამბობს, _ერთი ადამიანის შეყვარება თუ შესძელი, მთელს სამყაროს შეიყვარებო_ ან არ არსებობს საერთოდ.